წლევანდელი და შარშანდელი სინოდი

2013 წლის მარტიდან მოყოლებული პაპ ფრანცისკეს ძალისხმევა რამდენიმე მიმართულებით დასტურდება და ისინი მის სამოძღვრო ღვთისმეტყველებაში გადაიკვეთება. ყველაზე ხშირად ისმის, რომ იგი სიღარიბეს ეხმიანება, თუმცა სოციალურ საკითხს, როგორც ასეთს, ვერ გამოყოფ მის სამოძღვრო სწავლებაში, რადგან სოციალური საკითხია მისი სამოძღვრო სწავლების ამოსავალი: სიღარიბე, თანამედროვე მონობის ნაირსახეობა, კლიმატური ცვლილებები. სოციალური სწავლების ჭრილშივეა განხილული ოჯახური პრობლემატიკა, რომელსაც უკანასკნელი ორი წლის მანძილზე წმინდა საყდარმა ამდენი დრო დაუთმო. ამ მიმართულებების გაერთმნიშვნელიანება პაპის სამოძღვრო სწავლებაში მიმდინარეობს ეკლესიის მისიის ფონზე: ეკლესიამ კარი კი არ უნდა ჩაკეტოს, პირიქით, იგი ფართოდ გააღოს  დაკარგული ან დაბნეული ცხოვარის შესაფარებლად და სანუგეშებლად.

2014 წლის რიგგარეშე და 2015 წლის რიგითი სინოდი ყველაზე დიდი შეტევაა ეკლესიის მისიის მოაზრებაზე ვატიკანის მეორე მსოფლიო კრების შემდეგ, პაპის ინსტიტუტის, ეპისკოპოსთა კოლეგიის, ცენტრისა და პერიფერიის ურთიერთმიმართებაზე.

ერთ-ერთი საკვანძო საკითხი ამ კონტექსტში ეკლესიის დეცენტრალიზაციაა. შესაძლებელია თუ არა კათოლიკე ეკლესიამ განახორციელოს დეცენტრალიზაცია? რას შეიძლება გულისხმობდეს უმაღლესი პონტიფექსი ეკლესიის დეცენტრალიზაციაში? შეიძლება ითქვას, რომ დღევანდელ პირობებში, რომის ეპისკოპოსის მიერ (პაპი ფრანცისკე ამ ტიტულს ყოველთვის საგანგებოდ აღნიშნავს), ეს გზაა მიჩნეული ეკლესიის გადარჩენის გზად. ამ შემთხვევაში, უნდა გამოირიცხოს პაპისგან რამე სახის დოგმატური ან დოქტრინული გადახვევა. პირიქით, ის ცდილობს ეკლესიის სწავლების სიღრმისეული შრეების ზედაპირზე გამოტანას, იმის გამოშკარავებას, რაც ავთენტიკურია, მაგრამ მივიწყებული.

პაპის ინსტიტუტის დანიშნულებაა, რომ ყური დაუგდოს ქრისტეს მთლიან სხეულს, მთელ ეკლესიას. ეპისკოპოსთა კოლეგია პაპის თავმჯდომარეობით ისმენს ყველას სატკივარს, ბერის და ერის: მსჯელობენ, არ ეთანხმებიან, ცდილობენ მონახონ საერთო პლატფორმა, ცდილობენ შეთანხმდნენ. ცხადია, ეს მეთოდი იდეალური ვერ იქნება, ვატიკანში შეკრებილი სინოდი ვერ შეძლებს, ყური დაუგდოს მრავლმილიონიანი მრევლის ყველა წევრს დედამიწის ყველა კუთხეში. თუმცა აღნიშნული მისწრაფება იმედის მომცემია, რომ ამ გზით, ფაქტობრივად, ხორციელდება ეკლესიის მისია ემსახუროს მრევლს და ანუგეშოს ის, ვინც შველას ითხოვს.

XXX

2015 წლის 4 – 25 ოქტომბერს ვატიკანში მიმდინარეობდა XIV რიგითი სინოდი – “ოჯახის მოწოდება და მისია ეკლესიასა და თანამედროვე სამყაროში” – რომელმაც, წესით, ოჯახთან დაკავშირებული ბევრი საკითხის გადაჭრას უნდა შეუწყოს ხელი. წლევანდელი სინოდი გაგრძელებაა შარშანდელი მესამე რიგგარეშე სინოდისა თემაზე – “ოჯახთან დაკავშირებული პასტორალური გამოწვევები ევანგელიზაციის კონტექსტში”.

მესამე რიგგარეშე სინოდზე პაპმა მიუთითა ეკლესიის წიაღში გამოვლენილ რამდენიმე განსაცდელზე. მაგალითად, მორწმუნეთა ჩაკეტილობა, რეალობისგან მოწყვეტა, აგრეთვე, ცდუნება, რომ პრობლემების შემთხვევაში ვუმკურნალოთ არა გამომწვევ მიზეზებს, არამედ მხოლოდ სიმპტომებს. განსაცდელმა არ უნდა შეაშინოს მორწმუნე, თავად უფალიც გამოიცადა (მათე 12:24). წმინდა ეგნატე ლოიოლას სიტყვებით, სულის ეს მოძრაობა უმჯობესია, ვიდრე ჩუმი შეთანხმება ან ყალბი ზავი.

ეკლესია, ქრისტეს ჭეშმარიტი სასძლო, მისი სწავლების ერთგულია. ეს ის ეკლესიაა, რომელსაც არ ეშინია მეძავებთან ერთად პურის გატეხვის. ეკლესიის კარი ფართოდაა გაღებული გაჭირვებულთა მისაღებად. ეკლესიას არ სცხვენია დაცემული ძმის.

როდესაც ეკლესია თავის თავს გამოხატავს როგორც მორწმუნეთა ერთობას, იგი უცდომელია. ესაა სულიწმიდის მოქმედების შედეგი, რათა ყველას შეეძლოს სახარების წიაღში შესვლა და იესოს გზაზე სიარულის სწავლა.

პაპის მოვალეობაა ეკლესიის ერთობის გარანტია, შეახსენოს მოძღვართ, რომ მრევლს  სულიერი საზრდო არ მოაკლონ, კეთილად დაიბრუნონ დაკარგული ცხოვარი, უფრო სწორად, გარეთ გავიდნენ, რათა მონახონ გზააბნეულნი. მოძღვრისა ვალია შეახსენოს, რომ ეკლესიის ავტორიტეტი მსახურებაშია. ეპისკოპოსებიც არიან მსახურნი და არა უფალნი, ხოლო პაპი უმაღლესი მსახურია, ანუ მსახურთა მსახურია.

ეტაპობრივია ის რეფორმა, რომელიც პაპ ფრანცისკეს განუზრახავს: ეკლესიის სინოდური ხასიათის გაფართოება, პაპის ფუნქციებში მსახურების წინ წამოწევა, ეკლესიის კარის ფართოდ გაღება, რაც უზრუნველყოფს ეკლესიის რეალობისგან მოუწყვეტლობას.

2014 წლის სინოდის შეფასებისას პაპი ფრანცისკე იტყვის: “რომის ეპისკოპოსთან ერთად შეკრება თავისთავად იყო მადლის გამოხატულება, ხოლო ეპისკოპოსთა კოლეგიალობა სულიერი და სამოძღვრო გამჭრიახობის გზით გამოვლინდა”.

აღნიშნულ ორ სინოდს შორის მთელი კათოლიკური სამყარო ჩართული იყო 2014 წლის სინოდის ანგარიშის – Relatio Sinodi – განხილვაში: აღმოსავლეთის კათოლიკე ეკლესიები, ეპისკოპოსთა კონფერენციები, რომის კურიის დიკასტერიები, კათოლიკე მოწესეები უზენაეს წინამძღვართა გაერთიანება, კათოლიკე მრევლი. Relatio Sinodi გასაჯაროვებულია და დართული აქვს ანგარიშის თითოეული მუხლის შეფასება სინოდის მონაწილე ეპისკოპოსთა მიერ.

რამდენიმე თვის მანძილზე კათოლიკე ეკლესია სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადასხვა ჯგუფთან აწარმოებდა იმ საკითხების განხილვას, რაც 2014 წლის ოქტომბრის მესამე რიგგარეშე სინოდმა დღის წესრიგში დააყენა. ამ პროცესების შედეგად მომზადდა დოკუმენტი Instrumentum Laboris, რომელიც ასახავს როგორც შარშანდელი სინოდის დასკვნებს, ასევე, ამ დასკვნებზე ფართო საზოგადოების მსჯელობის შედეგებს.

Instrumentum Laboris-ის პირველი ვარიანტი ჯერ ეპისკოპოსთა საბჭომ განიხილა 2015 წლის მაისში, ხოლო საბოლოო სახით ვატიკანმა იგი გამოსცა 23 ივნისს, როგორც წმინდა საყდრის XIV რიგითი სინოდის სამუშაო დოკუმენტი.

Instrumentum Laboris-ის დასაწყისშივეა მითითებული (მუხლი 5 2014 წლის ანგარიშიდან Realtio Sinodi), რომ ქრისტეს სწავლების ერთგულნი ცდილობენ, თანამედროვე ოჯახის რეალური სიტუაცია მთელი სიგრძე-სიგანით გაითავისონ. ჩვენი დროის ანთროპოლოგიურ და კულტურულ სიახლეებს გავლენა აქვთ ცხოვრების ყველას ასპექტზე, რაც მოითხოვს მათ მიმართ ანალიტიკურ და დივერსიფიცირებულ მიდგომას.  აქედან გამომდინარე, დადებით მხარედ გვევლინება სიტყვის თავისუფლება და ქალებისა და ბავშვების უფლებათა აღიარება თუ საყოველთაოდ არა, ზოგიერთ ქვეყანაში მაინც. უარყოფით მხარედ მოიაზრება ინდივიდუალიზმის საშიში ზრდა, რაც ოჯახურ ურთიერთობებს ასუსტებს. ამასთანავე, რწმენის კრიზისი, რაც, თავის მხრივ, ხშირ შემთხვევაში ქორწინებისა და ოჯახის პრობლემას უკავშირდება. პაპი ფრანცისკე ამავე კონტექსტში ასახელებს ეკოლოგიურ კრიზისს და ადამიანებს ‘ერთიანი ეკოლოგიისკენ’ მოუწოდებს, ანუ ადამიანის, გარემოს, სოციალური და ეკონომიკური მდგრადობის განვითარებაზე ზრუნვისკენ. (საუკეთესოდ გადმოცემულია პაპის ცირკულარულ წერილში Laudato Si). დოკუმენტი ასახელებს ოჯახთან დაკავშირებულ ისეთ გამოწვევებს, როგორიცაა ეკონომიკური, ეკოლოგიური, მოხუცებულები, გარდაცვალების წინა და გლოვის პერიოდი, შეზღუდული უნარის მქონე ადამიანები, მიგრაცია, ქალის როლი საზოგადოებაში, (მოქალაქეთა) სისუსტე და ზრდადაუსრულებლობა, ბიოეთიკური და სამოძღვრო გამოწვევები,

Instrumentum Laboris 70 გვერდიანი დოკუმენტია. მის გარშემო სინოდის წევრებმა სამი კვირის მანძილზე იმსჯელეს, ხოლო ორიოდე თვეში აღნიშნული პროცესის მიხედვით პაპი გამოსცემს ცირკულარულ წერილს, რომელიც საეკლესიო მოძღვრების ნაწილი გახდება.

სინოდის ფარგლებში პაპის მიმართვებიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს 17 ოქტომბერს,  სინოდის ინსტიტუციის 50-ე წლისთავზე, ეპისკოპოსებისადმი მიმართვა. მისი წინამორბედნი, პაპი პავლე VI-დან მოყოლებული, აღნიშნავდნენ ეპისკოპოსთა სინოდის წესებში ცვლილების შეტანის აუცილებლობას.

დღევანდელი გადმოსახედიდან, ამბობს პაპი, ეკლესიის მისიაა, თანამშრომლობა გააძლიეროს ყველა მიმართულებით. სწორედ ამგვარ სინოდuroბას მოელის ღმერთი მესამე ათასწლეულის ეკლესიისგან.

თავად სიტყვა ‘სინოდი’ მიუთითებს ერთობლივ მოგზაურობას, მრევლის, მღვდელმსახურთა და რომის ეპისკოპოსისა, რაც სათქმელად გაცილებით იოლია, ვიდრე განსახორციელებლად.

იმავე კონტექსტში პაპი ხაზს უსვამს საერო პირთა მონაწილეობის მნიშვნელობას საეკლესიო ცხოვრებაში. მრევლს, ყველა სიკეთესთან ერთად, იმის უნარიც შესწევს, რომ საღვთო გამოცხადების ახალი გზები დაინახოს.

პაპის განმარტებით, სინოდალურია ეკლესია, რომელსაც გააზრებული აქვს, რომ ყურის დაგდება მხოლოდ მოსმენას არ გულისხმობს, არამედ ერთმანეთისგან სწავლას: მორწმუნე ხალხი, ეპისკოპოსთა კრება, რომის ეპისკოპოსი ყურს უგდებენ ერთმანეთს, ხოლო ერთად ყურს უგდებენ სულიწმიდას, რათა გაიგონ, რას ეუბნება იგი ეკლესიას.

ეპისკოპოსთა სინოდი ეკლესიის სხვადასხვა დონეზე განხორციელებული თავშეყრისა და მოსმენის პროცესია, რომელიც სათავეს იღებს ხალხისთვის ყურის დაგდებით, შემდეგ სამღვდელო პირების მოსმენით. სინოდში შეკრებილნი წარმოდგებიან როგორც დამცველები, ინტერპრეტატორები და მოწმეები მთელი ეკლესიის სარწმუნოებისა, რაზეც ისინი სიფრთხილით უნდა ჩამოყალიბდნენ, რადგან ხალხის აზრს ითვალისწინებენ, ხოლო ეს უკანასკნელი ცვალებადია. სინოდის პროცესის კულმინაციას წარმოადგენს რომის ეპისკოპოსისთვის ყურის დაგდება, რადგან იგი მთელი ეკლესიის რწმენას დაემოწმება და არა საკუთარ აზრებს.

სინოდი ყოველთვის მოქმედებს Cum Petro და Sub Petro –ს მიხედვით, რაც ერთობის გარანტიაა და არა თავისუფლების შეზღუდვა. სინოდალობა საუკეთესოდ განმარტავს იერარქიული მსახურების შინაარსს. წმინდა იოანე ოქროპირის სიტყვებით, ეკლესია და სინოდი სინონიმებია. ეკლესიაში ვერავინ აიმაღლებს თავს სხვებზე, პირიქით, აქ ყველა თავს იმდაბლებს, რათა სხვის სამსახურში ჩადგეს. მხოლოდ ღვთის ხალხის მსახურების გზით ხდება ეპისკოპოსი ‘ქრისტეს ვიკარიუსი’.

“იესოს მოწაფეებისთვის ერთადერთი ავტორიტეტია მსახურების ავტორიტეტი, ერთადერთი ძალაუფლებაა ჯვრის ძალაუფლება. როგორც უფალი ამბობს: ‘თქვენ იცით, რომ ხალხთა მთავარნი მბრძანებლობენ მათზე, და დიდებულნი განაგებენ მათ. ხოლო თქვენს შორის ნუ იქნება ასე, არამედ ვინც თქვენში მოისურვებს უფროსობას, თქვენს მსახურად იქცეს. და ვინც თქვენს შორის მოისურვებს პირველობას, თქვენს მონად იქცეს.’” (მათე 20:25-27)

ძალიან საინტერესოა, როგორ ცდილობს პაპი ფრანცისკე მისდიოს წინამორბედი პაპების ხაზს, მაგრამ თან ახალი სული ჩაჰბეროს სიტყვებს ეკლესიის სინოდურობის შესახებ. რომის ეპისკოპოსის უპირველესი დანიშნულებაა სხვათა – მრევლისა თუ სამღვდელოების – მოსმენა და მსახურება. რასაკვირველია, სინოდურობის ამგვარი გაგება გულისხმობს ძალაუფლების გარკვეულ ‘დეცენტრალიზაციას’, პერიფერიის გაძლიერებას, მრევლის გააქტიურებას. მინდა აქვე აღვნიშნო, რომ ‘სინოდურობა’ საკლესიო ტერმინია და მასში ერისშვილთა პირდაპირი მონაწილეობა არ იგულისხმება, თუმცა სამღვდელოებას ევალება, მრევლს ყური დაუგდოს.

რეალური ცვლილება, ეკლესიის ფუნქციონირების, დეცენტრალიზაციის, ფარგლებში, მოსალოდნელია ეპისკოპოსებისთვის დამოუკიდებელი ქმედების გაფართოების თვალსაზრისით.  საინტერესოა, რას იტყვის პაპი ფრანცისკე თავის ახალ ცირკულარ წერილში.

24 ოქტომბერს პაპი თავის დასკვნით სიტყვაში მადლობას უძღვნის სინოდის გენერალურ მდივანს, კარდინალ ლორენცო ბალდისერისა და მის მოადგილეს, ასევე ათობით სხვა პასუხისმგებელ პირს, რომელთა ძალისხმევით შესაძლებელი იყო სამკვირიანი სინოდის ჩატარება. მან, ასევე, მადლობა უძღვნა იმ უცნობ ადამიანებს, კათოლიკე ეკლესიის მრევლს, რომელთაც მონაწილეობა მიიღეს შარშანდელი სინოდის მასალის შეფასებაში და, ამდენად, წვლილი შეიტანეს ამა წლის სინოდის სამუშაო დოკუმენტის Instrumentum Laboris მომზადებაში.

შემდეგ პაპი ფრანცისკე განმარტავს ამ სინოდის ხასიათსა და დანიშნულებას. უპირველესად, იგი ემსახურებოდა ჰორიზონტის გაფართოებას, კონსპირაციული თეორიებისა და ვიწრო თვალთახედვის უარყოფას, ღვთის შვილების თავისუფლების დაცვასა და ქრისტიანული გზავნილის, რაც ხშირად არქაული თუ გაუგებარი ენითაა გადმოცემული, ახლიდან გაჟღერებას.

სინოდის მსვლელობისას მონაწილეებს საშუალება ჰქონდათ თავისუფლად გამოეხატათ საკუთარი აზრი, რაც ზოგჯერ უხერხულობასაც ქმნიდა. თუმცა ამან მდიდარსა და ცოცხალ დებატებს შეუწყო ხელი. სინოდმა დაადასტურა, რომ პაპის თანდასწრებით სინოდის ყველა მონაწილეს აქვს საკუთარი აზრის გამოხატვის საშუალება. გარდა ამისა, კათოლიკე ეკლესიის ყველა წევრს აქვს საშუალება საკუთარი აზრი გამოთქვას ეკლესიის წიაღში მიმდინარე პროცესებზე (ეს კარგად ჩანს ზემოთ მოყვანილ 17 ოქტომბრის მიმართვაში.)

“ჩვენ მოწმენი გავხდით, რომ ეკლესიის ოფიციალურ სწავლებაში გადმოცემული დოგმატური საკითხების მიღმა, რაც მისაღებია ერთი კონტინენტის ეპისკოპოსებისთვის, მიუღებელია სხვებისთვის, რაც სრულიად ნორმალურია ერთისთვის, თითქმის სკანდალურია მეორესთვის, რაც უფლებების დარღვევაა ერთ საზოგადოებაში, სრული უფლებაა მეორეში, რაც ერთისთვის თავისუფალი შეგნებაა, მეორესთვის გაუგებრობაა”, ბრძანა პაპმა ფრანცისკემ. ამიტომ, ყოველი დოგმატური საკითხი მოითხოვს ინკულტურაციას, რათა იგი სათანადოდ პატივ მიგებული და გამოყენებული იყოს. ჯერ კიდევ 1985 წლის სინოდზე, რომელიც ვატიკანის მეორე კრების 20 წლისთავს მიეძღვნა, აღინიშნა ინკულტურაციის აუცილებლობა თვითმყოფადი კულტურული ფასეულობების ტრანსფორმაცია ქრისტიანობაში ინტეგრაციით. ამიტომ, ინკულტურაცია კი არ ასუსტებს ჭეშმარიტ ფასეულობებს, პირიქით, ნათელყოფს მათ ძალასა და თვითმყოფადობას, რადგან ამ ფასეულობების კულტურული ინტეგრაციის პროცესი ამ ფასეულობებს არ ცვლის,  თავიდანაა აცილებული ნებისმიერი რელატივიზმი. წლევანდელი სინოდის მოწყალების საიუბილეო წლის კონტექსტში ჩატარებაც სწორედ ამას ემსახურებოდა.

სინოდმა ხელი შეუწყო იმის შეგნებას, რომ საეკლესიო სწავლების საუკეთესო დამცველად გვევლინება ის, ვინც მის სულისკვეთებას შეიმეცნებს და არა ის, ვინც მის სიტყვას ზედმიწევნით ჩაეძიება. არა ფორმულებით, არამედ ღვთით მონიჭებული სიყვარულითა და პატიებით. მართალია, ფორმულები, კანონი და საღვთო მცნებები მნიშვნელოვანია, მაგრამ ღვთის სიდიადე ადამიანებს თავისი უსაზღვრო სიკეთით ზომავს (შდრ. რომაელთა 3:21-30, ფსალმუნი 129, ლუკა 11:47-54). ეს კი მოასწავებს კანონსა და მცნებებზე მეტის შემეცნებას, რადგან კანონია ადამიანისთვის და არა პირიქით (მარკოზი 2:27).

სწორედ ამიტომაა, რომ, მონანიება, საქმე თუ მცდელობა მეტ მნიშვნელობას იძენს: ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილით ჩვენთვის მონიჭებული ხსნა იოლ გზას კი არ გვთავაზობს, არამედ პასუხისმგებლობას გვაკისრებს, სათანადოდ ვუპასუხოთ მას, ვინც საკუთარი უდანაშაულო სისხლის ფასად გვიხსნა ჩვენ, ცოდვილნი.

ეკლესიის უპირველესი მოვალეობაა საღვთო მოწყალების გამოცხადება და საყოველთაო მოწოდება კონვერსიისკენ, გულისა და გონების ცვლილებისკენ, არა დაგმობა ან ანათემას გადაცემა, არამედ უფალში ხსნისკენ გაძღოლა (იოანე 12:44-50).

პაპი ფრანცისკე მოუხმობს მისი წინამორბედების ქადაგებებიდან გამონათქვამებს საღვთო მოწყალების შესახებ და თავის შემაჯამებელ სიტყვაში ამბობს: “ოჯახის თემაზე მსჯელობის შედეგად ჩვენ გავმდიდრდით. ბევრმა ჩვენთაგანმა იგრძნო სულიწმიდის ზემოქმედება, რომელიც სინოდის ჭეშმარიტი წინამძღოლი და პროტაგონისტია. …სინოდის დასასრული ნიშნავს დავუბრუნდეთ ‘ერთად მოგზაურობას’, რათა მსოფლიოს ყოველ კუთხეში, ყოველ ეპარქიაში, ყოველ სამრევლოში, ყველანაირ სიტუაციაში მივიტანოთ სახარების ნათელი, ეკლესიის, ღვთის მოწყალების თანადგომა.”

ველოდებით პაპის ახალ წერილს…