ეკლესიოლოგია დიგიტალურ ეპოქაში

აგვისტოს დასაწყისში დავესწარი ძალიან საინტერესო კონფერენციას: “ეკლესიოლოგია დიგიტალურ ეპოქაში”.

2010 წლიდან მოყოლებული, ამერიკის შეერთებული შტატების კათოლიკური უნივერსიტეტების თაოსნობით, ყოველ ზაფხულს იწვევენ ღვთისმეტყველებს შეხედულებათა გასაზიარებლად დიგიტალური კომუნიკაციების შესახებ. ეს ბოლო ორი-სამი წელია, მოწვეულთა შორის მართლმადიდებლებიც გამოჩნდნენ, ძირითადად, ამერიკის შეერთებული შტატებიდან.

2016 წლის შეხვედრა კალიფორნიის შტატის სანტა კლარას უნივერსიტეტში გაიმართა. რამდენიმე მოხსენება დიგიტალურ ეპოქაში რელიგიური განათლების საკითხებს მიეძღვნა. თეოლოგიური ფაკულტეტები ფართოდ იყენებენ დისტანციურ სწავლებას, განსაკუთრებით, პროფესიული მომზადების ამაღლების მიზნით. შექმნილია მეტად სრულყოფილი პროგრამები, ლექტორისა და რამდენიმე ათეული სტუდენტის მაღალხარისხიანი ინტერაქტიური ჩართულობით. ისიც აღინიშნა, რომ მომავალში კიდევ უფრო მეტი გამოყენება ექნება დისტანციურ სწავლებას, რადგან სწავლის გადასახადი უკიდურესად მაღალია, ხოლო სტუდენტური საცხოვრებლები კი – ძვირი. ეს ჩემთვის საკამათო საკითხია. ჩემს ცხოვრებაში რამდენიმე მასწავლებელთან პირისპირ გატარებული საათები იმდენად ძვირფასია, რომ ამ ურთიერთობის ვირტუალურ სივრცეში გადატანა მიჭირს. თუმცა, ვინ იცის, როგორ შეცვლის, რა სიმაღლეზე აიყვანს ტექნოლოგია ადამიანთა შორის ურთიერთობას.

მოხსენების მოსამზადებლად რაღაცები კი წავიკითხე, მაგრამ რამდენი რამ ყოფილა დაწერილი! კონფერენციაზე ჩემი მოწვევა, ალბათ, იმ ფაქტმა განსაზღვრა, რომ ვაქვეყნებ ხოლმე სტატიებს ეკლესიოლოგიის საკითხებზე.რაც შეეხება ტექნოლოგიებს, მხოლოდ მომხმარებელი ვარ, თან ბაზისური. მიუხედავად ამისა, დიგიტალურ კომუნიკაციებს ძალიან დიდი დრო და ენერგია ეთმობა როგორც ჩემს პროფესიულ, ასევე პირად ცხოვრებაში.

კონფერენციისთვის მზადებისას დიგიტალურ ეპოქაში თეოლოგიის ‘ბედის’ გზის მაჩვენებლად ავირჩიე კათოლიკე იეზუიტი მღვდლის ანტონიო სპადაროს წიგნი “კიბერთეოლოგია”. წიგნში განხილულია როგორც საბაზისო ლიტერატურა, ასევე, სხვა მნიშვნელოვანი თემებიც. როგორც მოსალოდნელი იყო, სამოძღვრო ღვთისმეტყველებაში დიგიტალური კომუნიკაციის მნიშვნელობა ერთხმადაა აღიარებული. საკმაოდ ბევრია დაწერილი, ასევე, გამოყენებით თეოლოგიაზე (Applied theology), საკომუნიკაციო საშუალებების გამოყენებაზე რელიგიური ტექსტების ანალიზისას, ასევე, კომუნიკაციაზე როგორც ღვთისმეტყველების კონტექსტზე. ეკლესიოლოგია არსად ჩანდა.

თავიდან ვიფიქრე, ვნახავ, თუ ეკლესიის ოთხი ნიშნიდან – ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო – მესამეზე შეიძლება რეფლექსია-მეთქი, მაგრამ ვერაფერი შევძელი. მეორე მცდელობა იყო (რომელიც ნახევრად წარმატებით დასრულდა, უბრალოდ მესამემ გადამიბირა და ბოლომდე ვეღარ მივადევნე თვალი), ამერჩია თემა: თეოლოგიური განმარტებები როგორც კომუნიკაცია. მაგალითისთვის შევარჩიე გრიგოლ ღვთისმეტყველის ხუთი საღვთისმეტყველო ქადაგება (28-32), სადაც იგი ცდილობს მრევლს განუსაზღვროს ღმერთი (თუ მამა ღმერთი), ძე ღმერთი, სულიწმინდა. რასაკვირველია, გრიგოლ ნაზიანზელი ხიბლში არ ვარდება და, მიუხედავად ბიბლის ენობრივი ქსოვილის უზადო გამოყენებისა, უარყოფს ნებისმიერ კონკრეტულობას, – იგი კატაფატიკას მსწრაფლ ცვლის აპოფატიკით. ქრისტიანებისთვის სულ არაფრის თქმა არ ეგების. მიუხედავდ იმისა, რომ ღმერთი ცნების დონეზე ვერ გადმოიცემა, მასზე არც აბსტრაქტული საუბარი არ გამოდგება. ბიბლიური გამოცხადება გვიჩვენებს, თუ რა არის ღმერთი, ამბობს ნაზიანზელი, ისეთი გამოცხადებები, როგორიც იყო აბრაამი, იაკობი, ელია, პეტრე, ისაია, იეზეკიელი. “ინტელექტუალურ ცნობისმოყვარეობას საზღვარი არ აქვს” (28, 21), ხოლო ამ გზით მიღებული ცოდნა გარკვეულწილად გვაახლოებს ჭეშმარიტებასთან. თუ გონების ნაცვლად რწმენა გაგვიძღვება, მაშინ… ნაზიანზელი გარკვეულ ინტელექტუალურ საზრდოს აწვდის მრევლს (თუ ეს ქადაგებები, მართლაც, ზეპირად წარმოსათქმელად და მოსასმენად იყო განკუთვნილი), მაგრამ მერე ურჩევს, ნუ ეცდებიან, გონებაში მოაქციონ ღვთის გამოუთქმელობა. თეოლოგიის კომუნიკაციის ხაზი, მგონია, რომ ნამდვილად გამოიკვეთა, მაგრამ ეკლესიოლოგიამდე მაინც ვერ მივედი. ვნახოთ, ეგებ, ოდესმე მივაღწიო…

მესამე მცდელობა, იმედი მაქვს, უფრო ახლოსაა ჩემს საძიებელთან.

პირველი, რაც ეკლესიოლოგიასა და დიგიტალურ კომუნიკაციებს შორის გამოიკვეთა, ორივესთვის გამოცდილების უდიდესი მნიშვნელობაა. ცხადია, ორივეს შესახებ ცოდნას წიგნებითა თუ სხვა გზებით ვიძენთ, მაგრამ როგორც ეკლესიის, ასევე დიგიტალური კომუნიკაციის შესაბამისი ცოდნა გამოცდილებითია.

მეორე, დიგიტალური კომუნიკაცია კათოლიკე ეკლესიაში მისი სწავლების ნაწილია. პაპის პავლე VI-ის მიერ 1967 წელს დაარსებულია კომუნიკაციის საერთაშორისო დღე. მას შემდეგ, პაპები ამ დღეს აღნიშნავენ (კათოლიკეებისადმი) საყოველთაო მიმართვებით, საუბრობენ როგორც თანამედროვე კომუნკაციების მნიშვნელობაზე, ასევე, მისგან მომდინარე გამოწვევებზე ეკლესიის ცხოვრებაში. ყოველივეს ამის ფონზე, რას უნდა ნიშნავდეს, რომ პაპი ბენედიქტე XVI სოციალური მედიის მომხმარებელი გახდა, ხოლო პაპი ფრანცისკე – ინსტაგრამისა? აი, სწორედ ამ გადმოსახედიდან დაიბადა კითხვა, რა მიმართებაშია დღეს კათოლიკურ ეკლესიოლოგიასთან დიგიტალური კომუნიკაცია, უფრო კონკრეტულად კი – სოციალური მედია?

თუ ღვთისმეტყველი, ნებისმიერ ტრადიციაში აღზრდილი, დღეს ვატიკანის სიახლოვეში იმყოფება, შეუძლებელია, არ დაინტერესდეს მაინც, – თუ მოხიბვლას გადაურჩა, – იმ მიმართულებით, საითაც პაპი ფრანცისკე წმინდა საყდარს მიუძღვის. ღოგორც თავადაც არაერთგზის აღუნიშნავს, მისი ეკლესიოლოგიური მიმართულება სრულ თანხმობაშია ვატიკანის მეორე კრებისა და მისი უშუალო წინამორბედები პაპების სულისკვეთებასთან. ამის შესახებ ამ ბლოგიდანაც შეიტყობდით და ამიტომ მხოლოდ ორიოდე სიტყვით მოგახსენებთ, რომ პაპი ფრანცისკეს მცდელობა მიმართულია კათოლიკე ეკლესიის კარის ფართოდ გასაღებად. იგი სამღვდელოებას მოუწოდებს, ეკლესიის ზღურბლს გადააბიჯონ და მრევლს მოუსმინონ. ამავე მიმართულებას ემოწმება უკანასკნელი ორი სინოდის (ოჯახის გამოწვევისადმი მიძღვნილი 2014 წლის ოქტომბრის რიგგარეშე და 2015 წლის ოქტომბრის რიგითი) შინაარსი და განხორციელების გზები. სწორედაც, აღნიშნულ ორ სინოდზე გამოყენებული მეთოდოლოგია, ვფიქრობ, ასახავს დიგიტალური ეპოქის გავლენას. ჩემს მოხსენებაში ვეცადე, მეჩვენებინა დიგიტალური ეპოქის ყველაზე ნიშანდობლივი მახასიათებლის, ე.წ. ‘მონაწილეობითი კულტურის’ (Participatory culture) გავლენა კათოლიკე ეკლესიის მიერ უკანასკნელ ორ სინოდზე გამოყენებული მთოდოლოგიაზე.

მაშ ასე, სინოდის გახსნისთანავე, პირველი, რაც პაპმა ითხოვა მონაწილეებისგან, საკუთარი აზრის თავისუფლად გამოთქმა იყო, უშიშრად და გულწრფელად. სინოდს, რომელიც ოჯახის საკითხს ეძღვნებოდა, რამდენიმე წყვილი ესწრებოდა. 2014 წელს გამართული მსჯელობის შედეგი თანდართული კითხვებით განსახილველად დაეგზავნა კათოლიკე ეკლესიის სტრუქტურებს (ეპისკოპოსთა საბჭო, რომის კურის დიკასტერიები და სხვა) ყველა ქვეყანაში. წესით, ამ სტრუქტურების მეშვეობით შეკითხვებზე პასუხი უნდა გაეცათ სამრევლოებს. ალბათ, არსებობს სტატისტიკა, თუ რამდენმა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა და უპასუხა შეკითხვებს, მაგრამ აქ იმდენად რიცხვებს არ აქვს მნიშვნელობა, რამდენადაც მიმართულებას.

აი, რას ამბობს პაპი ფრანცისკე ეპისკოპოსთა სინოდის 50 წლისთავის აღსანიშნავად 2015 წლის 17 ოქტომებრს:

“სინოდალური ეკლესია ისაა, რომელიც ყურს უგდებს, რომელიც აცნობიერებს, რომ ‘ყურის დაგდება’ უფრო მეტია, ვიდრე მოსმენა. <ადამიანები> ერთმანეთისგან ვსწავლობთ ორმხრივი ყურის დადგებისას… ეპისკოპოსთა სინოდზე მიმდინარეობს იქ თავმოყრილი საეკლესიო ცხოვრების ყველა ასპექტისთვის ყურის დაგდება. სინოდის პროცესი იწყება ღვთის ხალხისთვის ყურის დაგდებით. …. სინოდის საშუალებით ეპისკოპოსები მოქმედებენ, როგორც მთელი ეკლესიის ჭეშმარიტი მცველები, ინტერპრეტატორები და მოწმეები; <სინოდის საშუალებით> ეპისკოპოსები გაიაზრებენ, თუ რა ცვლილებებია საზოგადოებრივ აზრში.”

ჩემი აზრით, საოჯახო ცხოვრების დღევანდელი გამოწვევების ფონზე აღნიშნული მეთოდი ეკლესიოლოგიური განზომილებისაა, იგი ემსახურება პაპი ფრანცისკეს მისწრაფებას, გააფართოვოს სინოდალურობის მნიშვნელობა იმდენად, რომ ქრისტეს სხეული მთლიანად, ან რაც შეიძლება მეტი ოდენობით მონაწილეობდეს საეკლესიო ცხოვრების მოსაფიქრებელ პროცესებში.

კათოლიკეთა სინოდალობა ან კრებსითობა ხელდაუსხმელთა მონაწილეობას არ ითვალისწინებს, მაგრამ ეკლესიის შვილთა პასუხებისთვის ყურის დაგდება და ამ გზით მათი ერთგვარი მონაწილეობა, შესაძლოა, იმითაც იყოს ნაკარნახევი, რომ დღეს საზოგადოების ძალიან დიდი ნაწილი “მონაწილეობითი კულტურის” მატარებელია: სოციალური მედიაა ჩვენი ცხოვრების ნაწილი თუ ჩვენ ვართ სოციალური მედიის ნაწილი, საკამათო საკითხია.